Is Mühlhausen het Rothenburg van Thüringen?

Met zo ongeveer evenveel vakwerkhuizen in het centrum, en daar omheen een lange Middeleeuwse stadsmuur wordt Mühlhausen wel het Rothenburg van Thüringen genoemd. Wij gaan eens kijken of dat klopt.

Mühlhausen ligt in het Noord-Westen van Thüringen. Niet ver van de voormalige grens tussen West- en Oost-Duitsland. Het kreeg in de Middeleeuwen als eerste stadsrechten in Thüringen, en werd een zelfstandige, zogenaamde freie Reichsstadt.

Omdat de stad redelijk gespaard is gebleven van verwoestingen in de diverse oorlogen, is veel van de Middeleeuwse stad nog intact. 

Om te zien wat er allemaal nog is, en wat we zeker moeten bezoeken, nemen we eerst een kijkje in de geschiedenis.

Vrije rijksstad met een bewogen geschiedenis

Mühlhausen werd rond 967 voor het eerst genoemd. Zoals iedere belangrijke stad in de Middeleeuwen lag het op belangrijke handelsroutes. Het had een koninklijk hof (later Reichsburg) wat waarschijnlijk zijn oorsprong had in de tijd van Karel de Grote.

De stad maakte deel uit van het Heilige Roomse Rijk en kreeg al vroeg keizerlijke privileges. Het was in 1135 de eerste stad in Thüringen die stadsrechten kreeg.

In de roerige Middeleeuwen werd de stad diverse keren aangevallen en zelfs veroverd, door onder andere hertog Hendrik de Leeuw. Deze werd met keizerlijke hulp verdreven, waarna in 1200 besloten werd om stadsmuren te bouwen ter verdediging.

Maar de burgers gingen nog een stapje verder. Toen er in 1256 vanwege binnenlandse twisten geen keizer was, verwoestten ze de Reichsburg. Zo maakten ze duidelijk dat men hier geen inmenging van buitenaf tolereerde. In 1290 vergaf de nieuwe Keizer Rudolf dit gebeuren.

De verwoesting was zo grondig, dat er niets van het kasteel meer te vinden is. Toen in 1851 hier een bierbrouwerij gebouwd werd, zijn de laatste resten gebruikt om een kunstmatige burgruïne van te maken. Niet mooi, wel een herinnering aan wat er ooit was. 

In de late Middeleeuwen werd de zelfstandige status van Mühlhausen verder bevestigd. Als vrije rijksstad (freie Reichsstadt) viel Mühlhausen voortaan direct onder het gezag van de keizer, zonder tussenkomst van graven of bisschoppen.

De stad kreeg het recht op zelfbestuur, een eigen rechtspraak, mocht belastingen heffen en munten slaan. Dit veranderde pas in 1802, toen de stad aan het koninkrijk Pruisen werd toegewezen. 

Maak een wandeling over de stadsmuur

De stadsmuur van Mühlhausen behoort tot de best bewaarde middeleeuwse verdedigingswerken in Duitsland. Van de oorspronkelijke 2,8 kilometer muur is er nu nog 2,2 kilometer over.

Het mooiste deel van de muur vind je aan de Westkant van de stad. Hier staat de Frauentor nog als enige van de 4 hoofdpoorten van de oude stad. Deze poort was oorspronkelijk een verdieping hoger, maar na een brand in 1649 in de huidige vorm herbouwd.

Vlakbij deze poort staat de mooie Rabenturm, die samen met de Frauentor hèt beeldbepalende plaatje van Mühlhausen vormt. Deze Rabenturm mag je beklimmen, waarbij je ook over een lengte van 370 over de muur kan lopen.

Bovenin de Rabenturm heb je een prachtig uitzicht over Mühlhausen. In de toren is een plattegrond te zien van de stadsmuur, poorten en torens in 1620, en een maquette van een deel ervan.

Op de route over de muur staan diverse andere, kleine torens. Verschillende kamers daarvan zijn ingericht met taferelen en informatie over verschillende onderwerpen uit de geschiedenis. 

Helaas zijn de 3 andere hoofdpoorten: Görmartor in het Noordoosten, de Erfurter Tor in het Zuidoosten, en de Felchtaer Tor in het Zuidwesten in de 19e eeuw afgebroken.

Ook vier andere, kleinere poorten zijn nu verdwenen, evenals diverse torens. Jammer, want met die poorten en torens zou Mühlhausen pas echt de titel Rothenburg van Thüringen verdienen. 

Van de, later gebouwde, buitenste verdedigingsmuur is alleen de Äußeres Frauentor nog intact.

Een bijzonder Historisch Raadhuis

Zoals (bijna) iedere mooie stad in Duitsland heeft ook Mühlhausen een historisch Rathaus. Maar deze is wel a-typisch. Het heeft namelijk geen opvallende mooie gevel en ligt niet aan een (markt-)plein.

Toen het stadhuis gebouwd werd rond 1270 was er sprake van twee stadskernen: de oude stad rond de Blasiuskerk en de Untere Markt, en de nieuwe stad rond de Mariakerk en de Obere Markt.

Besloten werd om het stadhuis precies tussen die kernen te bouwen. De straat tussen de twee kernen ging de Ratstrasse heten. Het Rathaus kwam daar middenin, met een passage van de Ratstrasse er onderdoor.

In 1330 woedde er een brand in het Rathaus. De onderste verdieping met de passage bleef behouden, en de bovenverdieping werd herbouwd, en er kwam een uitbouw aan de westkant. Met nog meer uitbreidingen in de volgende eeuwen is het een complex geheel geworden in verschillende stijlen.

Maar het indrukwekkendst aan het Rathaus is de binnenkant, waar je gratis een kijkje kan nemen. Bij de entree kom je tussen de gewelven, versierd met de wapens van vele steden uit de nabije en verre omgeving. 

In het trappenhuis word je vervolgens getrakteerd op mooie glas-in-lood ramen met vooral familiewapens. En dan betreed je de grote Raadzaal. Hier tref je prachtige plafondschilderingen van wereldse heersers als Julius Ceasar en Bijbelse figuren als Nimrod.

Meer mooie schilderingen vind je in de Raadskamer (Ratstube). Hier zijn tussen de 15e en 17e eeuw verschillende keizers en vorsten van het Heilige Romeinse Rijk geportretteerd. Ook de deugden Fortitudo (moed), Spes (hoop), Justitia (rechtvaardigheid), Temperantia (matigheid) en Caritas (liefdadigheid) hebben hier een plekje gevonden.

Kerkenstad met gotische pracht

Mühlhausen wordt wel de stad van de kerken genoemd, omdat er in de Middeleeuwen maar liefst 50 waren. Tegenwoordig zijn er daar nog 11 van te vinden, waarvan er maar 5 nog religieuze diensten voeren.

De Divi-Blasii-Kirche (Blasiuskerk) is waarschijnlijk de oudste kerk in Mühlhausen. Althans, hij is gebouwd op de funderingen van voorgangers die teruggaan tot begin 12e eeuw. De gotische hallenkerk zelf stamt uit 1276 en ligt aan de Untermarkt, het oudste gedeelte van Mühlhausen.

In het andere, nieuwere deel van de stad staat de Mariakerk, de op de Erfurter Dom na grootste kerk van Thüringen. De eerste, romaanse versie hiervan wordt al in 1221 genoemd. De bouw van de huidige gotische kerk is in 1317 begonnen en pas in de 15e eeuw voltooid.

Opvallend detail aan de Mariakerk: hoog aan de Zuidgevel staan beelden van de keizer van het Heilige Roomse Rijk en zijn vrouw. Zij kijken goedkeurend neer op de burgers en herinnert hen eraan wie het privilege van de Vrije Rijksstad gegeven heeft.

De kerk is tegenwoordig een museum met exposities over onder andere Thomas Müntzer en de Reformatie. Ook andere kerken hebben andere functies gekregen. Zo is de Allerheiligenkerk nu een kunstmuseum.

De Jacobikerk is ook bijzonder, omdat hierin zich één van de mooiste bibliotheken van Thüringen bevindt. Op stalen constructies van 3 verdiepingen hoog staan hier de vele boeken uitgestald.

Reformator Thomas Müntzer en de Boerenoorlog

Zijn naam is inmiddels gevallen, en in Mühlhausen kom je niet om hem heen: Thomas Münzer.  Hij was een theoloog die zich in navolging van Maarten Luther verzette tegen de katholieke kerk. Later kwam hij ook met Luther in conflict, en verspreidde hij zijn eigen ideeën over de Reformatie.

Thomas Münzer werd geboren in Stolberg, waar ook beelden van hem te vinden zijn. In 1524 kwam hij naar Mühlhausen. Op reis in Zuid-Duitsland zag hij het begin van de Boerenopstand. Hij zag de opstandige boeren als Gods instrumenten, die "de transformatie van de wereld" teweeg zouden brengen.

Terug in Mühlhausen riep hij alle boeren in de omgeving op om met hem naar Frankenhausen te marcheren. Daar vond de grootste veldslag van de Boerenopstand plaats. De boeren werden gruwelijk verslagen, en Müntzer werd opgepakt.

Terug in Mühlhausen werd hij aan een kar geketend en door de stad gevoerd. Uiteindelijk werd hij via de Görmartor naar de Rieseninger berg gevoerd, waar hij onthoofd werd.

Thomas Münzer en zijn ideeën zijn altijd omstreden gebleven.Hij wordt vooral geëerd onder voorvechters van een strijd tegen onderdrukking. De DDR plaatste hem op een voetstuk als vroege strijder van de arbeidersbeweging. Zijn hoofd stond onder andere op het Oost-Duitse 5 mark biljet.

Tegenwoordig vinden we Thomas Münzer nog op verschillende plekken in Mühlhausen. Te beginnen natuurlijk bij zijn standbeeld voor de Frauentor. De Marienkirche heeft een permanente tentoonstelling over zijn leven, en er is een museum over de Boerenoorlog in de Koornmarktkerk.

Op de koornmarkt zelf staat een monument over de boerenoorlog.

Johann Sebastian Bach in Mühlhausen

Een andere, voor ons nog veel bekendere naam die verbonden is aan Mühlhausen, is die van componist Johann Sebastian Bach. 

Mühlhausen gold begin 18e eeuw als centrum van protestantse kerkmuziek. Dat trok de 22-jarige Bach in 1707 naar de stad om in de Blasius-kerk organist te worden. 

Gedurende zijn verblijf in Mühlhausen trouwde hij, en componeerde hij enkele vroege cantates, waaronder "Gott ist mein König". In 1708 vertrok de veelbelovende componist alweer, naar een nieuwe aanstelling als hoforganist van de hertog van Weimar.

Ter herinnering aan Bach staat er een standbeeld bij de Blasius-kerk. Bovendien bezit de kerk een historisch orgel, deels gebouwd naar Bachs wensen. Vandaag de dag vinden er ook regelmatig Bachconcerten plaats, vooral tijdens het jaarlijkse Bachfestival van Thüringen.

Tenslotte is er ook een kleine tentoonstelling over Bachs tijd in Mühlhausen te vinden in het stadsmuseum. Voor liefhebbers van barokmuziek is de stad daarmee meer dan een voetnoot.

Volop Vakwerkhuizen in Thüringer stijl

De combinatie van een bijna intacte Middeleeuwse stadsmuur plus de veelheid aan vakwerkhuizen in de stad doet suggereren dat Mühlhausen het Rothenburg van Thüringen is. Met dien verstande dat Rothenburg in de oorlog voor een groot deel platgebombardeerd is, en opnieuw opgebouwd. In Mühlhausen is alles nog in originele, laat Middeleeuwse staat.

De vakwerkhuizen van Mühlhausen zijn veelal in typische Thüringer stijl. Eén kenmerk daarvan zijn bijvoorbeeld de ladders: onder de kozijnen een constructie die lijkt op een horizontale ladder, voor extra stevigheid.

Een opmerkelijk gebouw waar dit te zien is vind je aan de Herrenstrasse 19, waar ook nog een aantal figuren boven uit het raam hangen, de Fenstergucker. Dit was een schoolproject begin jaren 2000, wat vanwege het succes mocht blijven bestaan.

Maar ook hier zijn er mooie decoraties bij vakwerkhuizen in renaissance- en barokstijl. Mooie rozetten bij Jacobistraat 8 bijvoorbeeld. En als je door de Spiegelstrasse kijkt zie je de Andreaskruizen van het huis aan de Wahlstrasse 90.

Kijk ook zeker even naar het smalle huis van de Goudsmid in de Steinstrasse 78. Het zijn maar enkele voorbeelden die er voor ons uitsprongen.

Parken en stadsgroen in Mühlhausen

Ben je even klaar met alle historie, cultuur en vakwerk? Dan kan je in Mühlhausen ook heerlijk relaxen in de natuur.

De uitgelezen mogelijkheid hiervoor is een wandeling langs de buitenkant van de stadsmuur. Hier lagen vroeger grachten, maar nu is het een groene oase.

Bij de Noordelijke stadmuren vind je tussen het groen vele speeltuintjes, ideaal voor gezinnen. Zoek je wat meer rust, kies dan de stadsmuren aan de Zuidkant. Hier vind je meer bankjes en bloemenperken.

De Pöpperöder Quelle

Ten Zuid-Oosten van Mühlhausen is nog meer natuur te ontdekken. Op enkele kilometers afstand licht daar de Schwanenteich. Een mooi meer waar je omheen kan wandelen.

Iets verder ligt een natuurlijke bron met een sprookjesachtige naam: de Pöpperöder Quelle. Deze bronontstond bij een aardverschuiving in het jaar 1199. Sindsdien voert de Pöpperöder bach het water naar Mühlhausen, waar watermolens op draaiden en mensen van leefden.

Uit dankbaarheid voor het zo belangrijke water, kwamen inwoners van Mühlhausenregelmatig naar de bron voor een bloemenhulde

In 1614 liet de toenmalige burgemeester liet hier een Bronhuis bouwen. Het mooie vakwerkgebouw staat aan de bron, waar mensen als in een amfitheater omheen kunnen zitten. 

Jaarlijks wordt aan het begin van de zomer het Bronfestival gehouden. Met zang, dans en bloemen die in een optocht vanuit een basisschool in de stad naar de  Pöpperöder Quelle worden gebracht.

Het Bratwurst museum

Een andere attractie die je niet mag missen als je in (de buurt van) Mühlhousen bent, is het Bratwurst museum. Dit bevond zich eerst in de buurt van Erfurt, maar is verplaatst omdat de oude locatie de drukte niet aankon.

De naam is een beetje verwarrend, want het gaat om veel meer dan een museum. Het Bratwurst museum bevat ook een grote speeltuin. Met allerlei attracties rond de Thüringer Bratwurst.

Je kijkt je ogen uit in het leuke park. Er is bijvoorbeeld een minigolfbaan, een kinderboerderij,  trampolines, en nog veel meer. En het is nog lang niet klaar, ieder jaar komen er attracties bij.

Uiteraard is er ook het museum zelf. In een overdekte hal leer je alles over de bratwurst. De geschiedenis rond deze lekkernij, hoe wordt hij gemaakt, welke soorten zijn er enzovoorts. En ook de nodige humor natuurlijk.

Ook leuk is het Trabi-museum dat ook in het park zit. Hier staan vele Trabantjes in allerlei bijzondere soorten en maten. We zijn hier wel in de voormalige DDR natuurlijk.

Is Mühlhausen het Rothenburg van Thüringen?

Dan is het nu tijd voor het antwoord op deze prangende vraag. Maar wat ons betreft moeten we deze met "Nee" beantwoorden.

Er zijn gewoon teveel verschillen tussen beide stadjes. En eigenlijk doe je Mühlhausen te kort met een dergelijke titel.

Mühlhausen heeft zijn eigen identiteit en kenmerken. Een bijzondere geschiedenis die zijn sporen duidelijk nagelaten heeft. 

---

Home

Contact

Nieuw

Onze Nieuwsbrief

Waar wil je heen?

Deelstaten

Bewaar op Pinterest