Stolberg, stad van Juliana in de Süd-Harz
Tussen de bergen van de Süd-Harz ligt een bijzondere, kleine vakwerkstad. Hier werd Juliana van Stolberg, de moeder van Willem van Oranje, geboren.
Stolberg is een naam die bij veel Nederlanders bekend zal klinken, vanwege Juliana van Stolberg. Maar pas op, er zijn twee Stolbergen in Duitsland. Wij hebben het hier over Stolberg in het Zuiden van het Harzgebergte, niet die vlakbij Aken ligt.
Stolberg im Harz, of Südharz-Stolberg is dus de stad van de oermoeder van ons koningshuis. Gravin Juliana van Stolberg werd geboren in Slot Stolberg, dat over het stadje uitkijkt.
Maar er is meer in Stolberg. Veel prachtig vakwerk, middeleeuwse stadspoorten en je leert er hoe munten geslagen werden. Kortom, laat me je vooral meevoeren naar dit prachtige stadje in het Harz-gebergte.
De Geschiedenis en Graven van Stolberg
Stolberg ontstond in het begin van de middeleeuwen als een nederzetting van mijnwerkers. Stollen betekent een ondergrondse (mijn-)gang, wat een verklaring is voor de naam.
Rond 1200 vestigde zich hier graaf Heinrich von Voigtstedt. Op de bergtop boven Stolberg bouwde hij een eerste versie van Slot Stolberg. Vanaf dat moment werd hij ook graaf Heinrich von Stolberg genoemd.
De graven van Stolberg werden ook bestuurders van Stolberg, en profiteerden van de welvaart die de mijnbouw bracht. Stolberg kreeg rond 1300 stadsrechten en de graven kregen het muntrecht.
Het Graafschap Stolberg werd een zelfstandige heerlijkheid onder het Heilige Roomse Rijk. Het groeide in grootte en in aanzien, en zo ook de stad Stolberg.
Door de ligging in een dal van de Harz, met steile hellingen, was de stad goed verdedigbaar. Het bleef relatief geïsoleerd en daardoor goed bewaard.
Tip: Naturresort & Spa Schindelbruch
Wij sliepen in dit hotel. Het is een heel fijn hotel voor mensen die een paar dagen willen ontspannen. Het hotel heeft namelijk een mooi saunalandschap. De bedden zijn goed en je kan er goed eten! Het ligt op ongeveer 10 minuten rijden van Stolberg
Het Slot Stolberg
Het huidige slot Stolberg lijkt nog nauwelijks op de eerste versie uit 1200. Uit die tijd stamt nog wel de ronde toren, al zag die er toen ook anders uit.
De zijvleugels van het slot stammen uit 1547. Maar de grootste verandering kwam in 1700, toen het slot het huidige uiterlijk in barokstijl kreeg.
Het slot bleef tot 1945 eigendom van de graven van Stolberg. Na de oorlog werd het een vakantieverblijf van de Oost-Duitse vakbond. Een periode die niet bevorderlijk was voor het uiterlijk en bouwkundige staat van het slot.
Na de val van de muur stond het slot leeg. Er was een poging om er een hotel te vestigen, maar dat liep op niets uit. Uiteindelijk nam de Duitse monumentenzorg het slot in 2002 over om het te renoveren. Een renovatie die tot de dag van vandaag nog wordt uitgevoerd.
Sinds 2008 zijn delen van Slot Stolberg gratis toegankelijk voor het publiek. Er zijn verschillende kamers te bezichtigen met bijzondere meubels, waaronder een wiegje, kabinetkasten en open haarden.
In het museum is ook veel informatie over de graven en familie van Stolberg. En ook van de voor Nederland belangrijke Juliana van Stolberg.
Juliana van Stolberg, stammoeder van de Oranjes
Juliana van Stolberg werd geboren op 15 februari 1506 in Schloss Stolberg. Zij was de dochter van graaf Botho van Stolberg en Anna van Eppstein‑Königstein.
Wanneer je vanuit het stadje Stolberg de trappen omhoog naar het slot neemt, kom je uit bij het beeld van een jonge Juliana van Stolberg. Dit refereert naar haar jeugd die ze deels hier doorbracht. Ze woonde ook deels in Kasteel Wernigerode, waar haar vader ook graaf was.
Op haar veertiende werd zij uitgehuwelijkt aan graaf Philipp II van Hanau‑Münzenberg, waar zij 5 kinderen mee kreeg. Na zijn dood hertrouwde Juliana in 1531 met Willem van Nassau‑Dillenburg. Met hem kreeg ze nog twaalf kinderen, waarvan de oudste bekend zou worden als Willem van Oranje.
Wanneer de familie van Oranje in eerste lijn uitsterft, gaat de titel over naar de tweede lijn, die via de broer van Willem van Oranje loopt. Juliana van Stolberg is dus de stammoeder van beide lijnen: zowel van Willem van Oranje als van de huidige Oranjes.
Juliana van Stolberg is dus veel belangrijker voor Nederland dan voor Duitsland. Toch leidde haar 500e geboortedag in 2006 tot hernieuwde belangstelling in Duitsland. In dat jaar werd haar standbeeld geplaatst. In Slot Stolberg is ook veel informatie over Juliana en het Huis van Oranje te vinden.
Juliana stierf op 18 juni 1580, met naar verluidt 160 kleinkinderen en achterkleinkinderen.
De stadspoorten van Stolberg
Stolberg ligt in het Thyratal van de SüdHarz. Daarom heeft de stad slechts enkele toegangswegen, die in de Middeleeuwen eenvoudig te verdedigen waren.
Daartoe bezat Stolberg geen stadsmuur, maar oorspronkelijk 3 toegangspoorten: de Steigertor, Rittertor en de Neustädter Tor. Later kwamen daar 3 poorten bij, omdat de stad groter werd.
Laten we beginnen bij de enige poort die in zijn geheel bewaard is gebleven: De Rittertor aan de Noord-West kant van Stolberg. Deze werd gebouwd rond 1270. Hij werd eerder Eselsgässer Tor genoemd omdat ezels via deze poort goederen naar het slot vervoerden.
De vroegere poort had kleine hoektorentjes. Maar nadat een storm de poort verwoeste werd hij in 1640 opnieuw opgebouwd met het huidige, eenvoudiger uiterlijk.
Aan de Noordkant stond de Neustädter Tor, die ongeveer in dezelfde periode gebouwd moet zijn. Maar behalve de locatie en het jaar van sloop (1832) is daar weinig over bekend. Er was ook nog een Äußeres Neustädter Tor, die vanwege stadsuitbreiding in de 15e eeuw gebouwd is, en in hetzelfde jaar als de (later Inneres genoemde) Neustädter Tor gesloopt is.
Aan de Zuidkant van de Marktplaats werd in 1282 de Seigertor gebouwd. Dit was een groter gebouw met aan de ene kant het toenmalige stadhuis, en aan de andere kant een toren. De naam komt van de Saigerschmelzhütte, een zilversmelterij die naast de poort stond.
In 1746 werd het oude stadhuis afgebroken, en daarmee ook de stadspoort. Maar de toren, de Seigerturm, bleef behouden. In 1832 werd het bovenste deel van de toren vernieuwd, met de huidige dubbele lantaarn bovenop.
Met de uitbreiding van de stad werden in de 15e en 16e eeuw ook nog stadspoorten verder naar het Zuiden gebouwd: de Mittleres en Unteres Niedergässer Tor. De exacte bouwjaren daarvan zijn niet bekend.
De Unteres Niedergässer Tor bevatte ook een toren, maar beide poorten en de toren werden rond 1825 afgebroken om postkoetsen beter door te kunnen laten. Er staan nog wel historische poortpalen langs de weg, die de Zuidelijke toegang van de Altstadt van Stolberg aangeven.
Het nieuwe oude Rathaus
Het oude stadhuis bij de Seigertor heeft dienst gedaan tot aan het begin van de 18e eeuw. Maar het voldeed steeds minder aan de behoeften van de stad. Het bood onvoldoende ruimte, en miste een representatieve uitstraling.
Aan de Marktplatz, tegenover de Seigertor, stond sinds 1452 een groot Kaufhaus. In 1480 werd dit gebouw uitgebreid met twee verdiepingen. Opvallend is dat die niet via een trap in het gebouw toegankelijk waren. Zij dienden een andere functie, en waren dus alleen via een buitentrap te bereiken.
Omdat de markt steeds minder van dit gebouw gebruik maakte werd in 1709 besloten het in te richten als (nieuwe, maar inmiddels ook oude) Rathaus. In 1724 werd het vakwerk gestuct en voegde men een zonnewijzer en logo's van de gilden toe, die het gebouw nog steeds versieren.
Opvallend zijn ook de renaissancevensters uit 1600. Dit zouden er volgens een legende 52 zijn met 365 ramen. Helaas klopt dat niet.
Museum de Oude Munt
Ten Zuiden van de Seigerturm ligt de lange Niedergasse, die vol staat met vakwerkhuizen. In één van de mooiste daarvan is museum de Oude Munt (Alte Münze) gevestigd. Het gebouw heeft drie verdiepingen, en een opvallende halfronde erker met torentje.
Het gebouw is in 1534 gebouwd door de burgemeester van Stolberg en muntmeester, Kilian Keßler. Niet vreemd dus dat het daarna als muntgebouw wordt ingezet, maar het had meerdere functies.
In het museum is nog de volledig werkende muntwerkplaats te zien, uniek in Europa. Te zien is hoe het zilver gesmolten, gewalst en geslagen werd. Dat laatste met een hele bijzondere schroefpers.
Helaas is er niet vaak een demonstratie, maar er worden jaarlijks nieuw ontworpen munten op deze manier geslagen. Onder andere één van de jonge Juliana van Stolberg.
Naast de werkplaats bevat het museum tentoonstellingen over de geschiedenis van het geld, over de reformateur Thomas Müntzer (die in Stolberg geboren is), en de regionale geschiedenis.
De ingang van het museum is helaas niet meer bij de mooie poort van de Alte Münze, die is niet rolstoelvriendelijk. Hij is verplaatst naar het naastliggende gebouw, dat ook tot het museum behoort.
Op de eerste verdieping van dat gebouw vind je een grote tentoonstelling over de vakwerkhuizen in Stolberg. Met uitgebreide uitleg over de verschillende stijlen in de tijdvakken vanaf begin 15e eeuw.
Ook alle technieken worden besproken en getoond. Heel leuk is het dat je zelf een miniatuur vakwerkhuis in elkaar kan zetten. Niet alleen leuk voor kinderen!
Na het bezoek aan deze tentoonstelling ga je op zoek naar al die vakwerkhuizen in de stad.
Verschillende stijlen van Vakwerkhuizen in de Altstadt
In Stolberg staan circa 400 veelal goed onderhouden vakwerkhuizen uit verschillende tijdvakken.
Als je aan komt rijden door de Niedergasse kijk je al je ogen uit, met als hoogtepunt de Oude Munt. Als je na de Seigerturm naar rechts gaat vind je de grootste diversiteit aan vakwerkhuizen.
Van de oudste, laat-gotische bouwstijl zijn er niet veel huizen meer te vinden. Am Markt 12 uit 1497 is een mooi voorbeeld. Hier zie je zowel de standaard bouw: staande balken van twee verdiepingen hoog, als een losse derde verdieping, die een stukje uitsteekt. Aan de balken zijn nog weinig versieringen te vinden.
Hoe anders is dat bij de buren Am Markt 10 uit 1560. Hier zie je de typische Renaissance stijl: kleurrijke rozetten en scheepskielen tussen de verdiepingen, en krullen aan de steunbalken. Bij Gasthaus Kupfer even verderop zijn nog meer versierselen aangebracht.
Een voorbeeld van de barokstijl vind je bij het oude ziekenhuis aan de Töpfergasse 1 uit 1672. In deze tijd zijn de kleurrijke houtsnijwerken weer verdwenen. Zij zijn vervangen door decoratieve balk, zoals andreaskruizen en ruitpatronen. Ook glas-in-lood deed zijn intrede. Overigens is dit gebouw nodig aan onderhoud toe...
Wandelend door Stolberg is het leuk om bij ieder huis te herkennen uit welke stijl-periode hij afstamt. En natuurlijk om extra decoratieve details te herkennen, je raakt niet uitgekeken!
Standbeeld Johann Gottfried Schnabel
Op de hoek van de Töpfergasse en Neustadt staat een opvallend standbeeld. Het is een eerbetoon aan Johann Gottfried Schnabel, een geliefde, maar bij Nederlanders onbekende schrijver die in 1692 in Stolberg geboren is.
Schnabel is in Duitsland vooral bekend door zijn roman Insel Felsenburg, gepubliceerd onder het pseudoniem Gisander. Het is het verhaal van een schipbreukeling op een fictief eiland, waar hij een ideale samenleving sticht.
Bij het opvallende standbeeld draagt Schnabel een schip op zijn schouder. Dit staat symbool voor zijn dit, en andere avontuurlijke scheepsverhalen.
Rustige deel van de Rittergasse
Van de kleine stad Stolberg hebben we nog één belangrijke straat niet genoemd: de Rittergasse. En dat is jammer, want die moet je zeker niet overslaan.
De Rittergasse begint (of eindigt) bij de Markt. In het eerste deel zijn hotels, restaurants en winkels te vinden, tot aan Museum Kleines Bürgerhaus. Hier kan je overigens een kijkje nemen in het interieur van één van de oudste vakwerkhuizen.
Daarna kom je in het rustige deel van de Rittergasse, en die verraste ons enigszins. Ook hier nog mooie vakwerkhuizen, maar met een (nog) rustiger sfeer.
Aan de westkant van de Rittergasse verschijnt een bomenrij, wat de sfeer alleen maar ten goede komt. En bovenal: er rijden hier minder auto's, die bovendien rustiger rijden.
De weg eindigt bij de Rittertor. Vlak daarvoor kan je de weg rechts omhoog naar Slot Stolberg nemen, en daarmee is de cirkel weer rond.
Wij hebben genoten van het prachtige stadje Stolberg in de Harz. Deze hoort bij ons Nederlanders zeker op de bucketlist, maar voor anderen eigenlijk ook.
Schrijf je in voor onze Nieuwsbrief
En ontvang het E-book met Verborgen Parels
Waar wil je heen?
Deelstaten
