Potsdam, een stukje Holland tussen tuinen en paleizen
Potsdam ligt in het oosten van Duitsland. Het is de stad van het grote Park Sanssouci, vele paleizen en andere prachtige gebouwen. We nemen een kijkje in de geschiedenis en in de stad zelf.
De geschiedenis van Potsdam is er één van koninklijke pracht en praal, oorlogen en wederopbouw.
Potsdam was de residentie van de Pruisische koningen en de Duitse keizer, tot 1918. De gevolgen van de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog hebben de stad gevormd tot wat ze vandaag is.
Potsdam ligt op een serie van eilanden en meren, waardoor het een unieke topografie heeft. De Havel rivier stroomt door de stad, en het omringende landschap is bezaaid met prachtige paleizen en parken, waardoor het een pittoresk beeld oplevert.
Een geschiedenis met Nederlands tintje
Potsdam is vanaf zijn eerste vermelding in de 10e eeuw lange tijd een onbelangrijk dorp geweest. Totdat Albrecht de Beer het in 1157 veroverde en de Mark Brandenburg stichtte, met Potsdam als Zuid-Oostelijk hoekpunt.
In 1345 kreeg Potsdam stadsrechten. Maar het bleef klein totdat keurvorst Frederik Willem na de Dertigjarige oorlog rond 1650 ten tonele verscheen. Hij wilde de Mark Brandenburg, dat grotendeels verwoest was, weer opbouwen.
Frederik Willem was in Nederland opgegroeid, en trouwde met Louise Henriëtte van Oranje-Nassau, kleindochter van Willem van Oranje. Daarom haalden zij hiervoor Nederlandse ambachtslieden, bouwers, boeren, kooplieden en kunstenaars naar Brandenburg.
In Potsdam kocht Frederik Willem de verschillende stadsdelen op, en besloot hier in 1660 zijn zomer-residentie op te bouwen.
Frederik Willem behoorde tot het Huis Hohenzollern, en was ook Hertog van Pruisen. Zijn opvolgers lieten Potsdam groeien, en Frederik II de Grote, die koning van Pruisen werd, maakte het tot de koninklijke residentie. Met alle koninklijke pracht en praal die de stad nog steeds kenmerken.
Pruisen werd Duitsland, de koning werd keizer. Pas na de eerste Wereldoorlog verloor Potsdam haar status als koninklijke residentie toen keizer Wilhelm II naar Nederland vluchtte.
Het Stadsslot op de plek van een oud kasteel
De belangrijkste plek in al die eeuwen geschiedenis in Potsdam is ongetwijfeld het huidige Stadsslot. Het ligt bij de Lange Brücke over de rivier de Havel, vlakbij het station. Een goede plek om je bezichtiging te beginnen.
Op deze strategische plek stond al een kasteelcomplex van de Slavische stam Hevelli in de 7e eeuw. In de tijd van Albrecht de Beer werd hier al een kasteeltoren gebouwd, dat onder keurvorst Joachim I in de 15 eeuw werd uitgebreid tot burcht.
Keurvorst Frederik Willem I bouwde het in 1660 om tot zijn woonpaleis. In 1751 kreeg het onder koning Frederik II zijn definitieve vorm.
In de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw zwaar beschadigd, en in de DDR-tijd volledig afgebroken.
Pas in de 21e eeuw werd definitief besloten om het complex weer in historische staat te herbouwen. Een prestatie van formaat die inmiddels grotendeels voltooid is.
Machtige gebouwen op de Alter Markt
Achter het Stadsslot ligt de Alter Markt, die in de oorlog ook grotendeels verwoest was. Inmiddels is vrijwel alles weer hersteld, en kijk je je ogen uit naar alle prachtige gebouwen.
De St Nicolaikirche is het eerste dat opvalt. Met een imposante koepel van maar liefst 77 meter hoog. Deze kan je beklimmen voor een geweldig uitzicht. Het interieur is sober, maar toch indrukwekkend met korinthische zuilen en zicht op de koepel van binnenuit..
Het Altes Rathaus is het oudste gebouw aan het plein, en valt op met het gouden beeld van Atlas bovenop de ronde toren. Ook dit gebouw was flink beschadigd in de oorlog, maar weer geheel hersteld. In dit, en de naastliggende gebouwen zit nu het Potsdam museum voor kunst en geschiedenis.
En er is nòg een museum op de oude markt. Het Museum Barberini bevindt zich in een paleis, gebouwd in 1772 naar het voorbeeld van Palazzo Barberini in Rome. Het heeft een grote collectie kunstschatten. Zeker een aanrader voor kunstliefhebbers.
Centraal op het plein, tenslotte, staat nog een imposante Obelisk. Deze werd in1755 gebouwd door Frederik II de Grote, toen nog met portretten van 4 Pruisische vorsten erop. Bij de herbouw in 1979 zijn deze vervangen door portretten van de architecten van de gebouwen op het plein.
De Nederlandse wijk
Wanneer je vanaf de Alte Markt via het parkje Platz der Einheit naar het Noorden wandelt, dan kom je vanzelf in de Nederlandse wijk, oftewel das Holländische Viertel.
Het eerste kenmerk daarvan is de katholieke Peter en Paul kirche. Deze was gebouwd voor de arbeiders uit de Zuidelijke Nederlanden (België). Het kerkhof ernaast is overigens voor de Russische soldaten uit de Tweede Wereldoorlog.
De eigenlijke Nederlandse wijk bestaat uit huizen in rode baksteen, met typische Nederlandse gevels. Deze zijn in de 17e eeuw voor de Nederlandse arbeiders gebouwd.
Overigens is er tegenwoordig verder weinig Hollands aan de wijk. Bij de restaurantjes zie we wel namen als Zum Fliegenden Holländer, maar van een Nederlandse eigenaar of menu is geen sprake.
Nauener Tor en Jägertor
Een stukje verder komen we bij een prachtig poortgebouw: de Nauener Tor. Gebouwd in 1755 als eerste neogotische gebouw op het Europese vasteland.
Bijzonder detail is dat deze poort één van slechts vier originele stadspoorten in Duitsland is, waar nog een trambaan doorloopt. De andere drie staan in Freiburg in Breisgau.
Opvallend detail is nog de koorddanser tussen beide torens. Dit kunstobject van meer dan 500 kilogram werd met pinksteren 2024 geplaatst. Het zou voor slechts een half jaar zijn, maar dat is gelukkig verlengd tot nader order.
De Nauener Tor was één van de 5 poorten in de stadsmuur van Potsdam. Een stadsmuur die trouwens niet ter verdediging van de stad was, maar om deserterende soldaten en smokkelaars tegen te houden.
De muur is verdwenen, maar van de 5 poorten zijn er nog 3 over. Een stukje naar het westen staat de Jägertor nog altijd. Deze stond bij het jachthuis van de keurvorst, en heeft een jachttafereel als beeldengroep bovenop.
Maar de derde poort die er nog staat is de mooiste van allemaal:
Die andere Brandenburger Tor
Huh, de Brandenburger Tor staat toch in Berlijn? Zeker, maar al eerder werd in Potsdam een poort met dezelfde naam gebouwd.
Deze poort werd dus al in 1770 gebouwd in opdracht van Frederik II de Grote, koning van Pruisen. De poort is gebouwd in de vorm van een Romeinse triomfboog, ter ere van de overwinningen in de zevenjarige oorlog.
Ondertussen was het ook een "gewone" stadspoort in de stadsmuur, op de weg richting Brandenburg aan de Havel. Tegenwoordig lopen mensen onder deze poort door richting Park Sanssouci.
Park en slot Sanssouci
Het Park en Slot Sanssouci wordt door velen beschouwd als de belangrijkste attractie van Potsdam. En toegegeven, hier moet je zeker naartoe als je in Potsdam bent.
Het Slot Sanssouci werd in 1745 gebouwd door koning Frederik II de Grote. Daarvoor, toen hij nog prins was, liet hij in de heuvels hier al een wijngaard en moestuin aanleggen.
Slot Sanssouci werd zijn buitenverblijf, waar hij de meeste tijd doorbracht. Hij liet het park steeds verder uitbreiden, met bloemenperken, fonteinen en beelden.
Het paleis werd gebouwd in rococostijl, maar zonder al te veel opsmuk (relatief dan...). Het moest namelijk vooral een privé-onderkomen van de koning zijn.
Voordat je bij het slot aankomt, wandel je al een flink stuk door het park. Je komt langs diverse mooie beelden, de fonteinen en dan de trappen langs de wijnranken naar boven.
Boven loop je een rondje om het gebouw te bewonderen, en koop vooral een kaartje om de prachtige kamers in het paleis te bewonderen. Of koop een passe-partout, ook voor alle ...
Andere paleizen in park Sanssouci
Toen Slot Sanssouci eenmaal af was, gingen Frederik II en zijn opvolgers vrolijk door met het vergroten van het park en het bouwen van paleizen en gebouwen daarin. Het totaal beslaat nu een oppervlakte van 290 hectare, en er is ongelooflijk veel te zien.
Zo werden de gebouwen van de Schilderijengalerij en de Nieuwe Kamers al door Frederik II gebouwd. Ook liet hij het grote barokke Nieuwe Paleis bouwen helemaal aan het eind van de lange laan door Park Sanssouci, 2,5 kilometer verderop.
Het Nieuwe Paleis (Neue Palais) is veel groter dan Slot Sanssouci zelf. Hier werden alle gasten van de koning ontvangen, en vonden de bijeenkomsten en feesten plaats. Keizer Wilhelm II maakte er wel zijn zomerverblijf van. Het paleis bevat vele mooie kamers en is een bezoek zeker waard
Onder Frederik Willem IV werd in de 19e eeuw het Charlottenhof toegevoegd, wat zijn zomerverblijf werd. Daar werden ook bijgebouwen zoals de Romeinse Baden, Fazanterie en het Hippodrome aan teogevoegd.
Ook werd aan de Noordkant van het park het Orangeriepaleis toegevoegd. Bedoeld voor het overwinteren van exotische planten uit het park, bevatte het ook luxe gastverblijven. Delen van het gebouw fungeren nu als museum.
Onze persoonlijke favoriet is het Chinese theehuis dat in de 18e eeuw gebouwd is. Klein maar fijn, met mooie vergulde beelden.
Waar we op de heenweg kozen voor de laan Am Grünnen Gitter, om direct naar Slot Sanssouci te lopen, lopen we op de terugweg langs de Hauptallee naar het Obelisk-portaal, wat ooit de toegangspoort was van het park.
Nu is deze toegang afgesloten, maar we kunnen wel door de Friedenskirche, en dat blijkt een goed idee. Van buiten is de kerk niet indrukwekkend, maar de binnenplaats met zuilengalerij en beelden is dat zeker wel.
Wij zijn maar één middag in Park Sanssouci geweest, maar dat is eigenlijk veel te kort. Als je alles wil zien (inclusief de musea) dan kan je er bijna wel een week voor uittrekken. Maar ja, en is nog meer te zien in deze koninklijke stad, zoals...
Neuer Garten met Marmerpaleis en Cecilienhof
Als je na Sanssouci nog niet genoeg parken met paleizen gezien hebt, dan vind je aan de Noordkant van de stad de Neuer Garten.
Deze nieuwe tuin werd aangelegd onder de opvolger van Frederik II de Grote, zijn zoon Frederik Wilhelm II. Hij vond het tuinontwerp en de barokke paleizen van Sanssouci niet meer van deze tijd.
De nieuwe tuin moest een meer natuurlijke uitstraling hebben, zoals de Wörlitzer Garten bij Wittenberg. Later, in de 19e eeuw, werd het ontwerp aangepast naar een Engels landschapspark.
In dit park bouwde Frederik Willem II zijn eigen zomerverblijf, het Marmerpaleis in Neo-klassieke stijl.
Naast dit paleis kwamen er nog diverse andere gebouwen, zoals een Gotische Bibliotheek, een ijskelder in de vorm van een piramide en een Orangerie, bewaakt door een sfinx.
In 1913 werd door keizer Wilhelm II in het Noorden van de Neue Garten het Cecilienhof gebouwd voor zijn zoon, kroonprins Wilhelm, die nooit keizer zou worden.
Dit bijzondere gebouw in Engelse Tudorstijl kreeg toch een belangrijke rol in de geschiedenis. Hier vond in 1945 namelijk de Potsdam conferentie plaats, waarbij Engeland, de VS en de Sovjet-Unie afspraken maakten over de situatie na de capitulatie van Duitsland.
En wat er nog meer te doen is in Potsdam
Als je één (zoals wij) of enkele dagen in Potsdam bent, hoef je niet de illusie te hebben dat je alles kan zien. Behalve de belangrijkste zaken die we hierboven hebben trachten te beschrijven, zijn er nog veel meer bezienswaardigheden, waarvan ik er hier nog een paar zal noemen.
Zoek je een soort pretpark? Ga dan naar Filmpark Babelsberg. In de oudste filmstudio's van Europa kan je filmsets bekijken, stuntshows meemaken, als Ghostbuster op spoken jagen en nog veel meer!
Ben je meer geïnteresseert in de geschiedenis van de film? Ga dan naar het Filmmuseum, in de voormalige koninklijke stallen naast het Stadsslot.
Naast een Hollandse wijk, is er ook een Russische kolonie in Potsdam. Alexandrowka heeft typische huisjes, en vind je als je vanuit de Nauener Tor naar het Noorden wandelt, langs het stadhuis en nog een stukje door.
Interesse in een stukje Oost-West geschiedenis? Ga dan naar de Glienicker Brücke, op de grens van Potsdam met West-Berlijn. Hier vonden de uitwisselingen van gevangenen (spionnen) plaats.
En dan vergeet ik nog tal van gebouwen en andere, minder bekende bezienswaardigheden. Zoals de keurvorsten, koningen en keizers al wisten: Potsdam is een stad om vaak naar terug te keren.
Schrijf je in voor onze Nieuwsbrief
En ontvang het E-book met Verborgen Parels
