De bijzondere vakwerkhuizen in de Oberlausitz (Oost-Saksen)

Naast de westelijke vakwerkroutes, is er in het Oosten van Saksen ook een deel: de Umgebindehausstrasse van Oberlausitz. Met een heel ander soort vakwerkhuizen.

Het Oosten van Saksen is een bijzonder gebied: de zogenaamde Lausitz, nog onderverdeeld in Nederlausitz en Oberlausitz. Dit is van oudsher het gebied van de Sorben, een Slavische bevolkingsgroep die nu een minderheid vormt.

In de Oberlausitz zijn nog veel traditionele huizen van de Sorben te vinden. Deze Umgebinde huizen zijn een combinatie van steen, blokhut en vakwerk.

Het deel van de vakwerkroute in deze streek heet officieel de Umgebindehausstrasse, om aan te duidendat het hier een bijzonder type vakwerkhuis betreft.

Voordat we hier de verschillende plaatsen op deze route beschrijven, eerst een beschrijving van een typisch Umgebindehaus.

Umgebinde: combinatie van steen, blokhut en vakwerk

De Oberlausitz heeft een landklimaat, waar het in de winter behoorlijk koud kan zijn. De traditionele huizen van de Sorben waren hier op ingesteld.

De begane grond bestaat uit drie delen. De warmere Zuid-kant is de woonruimte. Deze is als een blokhut opgebouwd met dikke balken.  In het middendeel is de keuken, en van hieruit wordt ook de stoof in de woonruimte opgestookt.

Aan de Noordzijde zijn de stallen of werkruimte. Dit deel is, net als het middendeel opgebouwd met in het landschap gevonden stenen. 

De eerste verdieping bestaat uit vakwerk, een techniek die uit Franken en Thüringen is afgekeken. Bijzonder is wel dat deze verdieping rust op houten staanders met bogen aan de buitenkant van de begane grond.

Ter bescherming tegen de elementen is de bovenverdieping vaak met leistenen tegeltjes bekleed. Als liefhebber van vakwerkhuizen zijn we daar niet altijd blij mee, maar hier worden vaak mooie patronen met de tegeltjes gemaakt.

Obercunnersdorf in de gemeente Kottmar

Als eerste stop op de vakwerkroute staat op het kaartje Kottmar. Maar dat is een gemeente rond de berg Kottmar. Het belangrijkste dorp, en een must-see is Obercunnersdorf, dat als UNESCO werelderfgoed is aangemerkt.

Heel Obercunnersdorf staat vol met mooie Umgebindehäuser. De meesten hebben tegeltjes op de gevels, in veel verschillende patronen. Er zijn ook huizen zonder tegels, waar je het mooie vakwerk ziet.

Het toeristenbureau bevindt zich in het Haus des Gastes, waar ook een oude distilleerderij en Bibliotheek zit. Vraag hier sowieso om de wandelroute door het dorp. Maar vraag ook of je het Schunkelhaus kan bezoeken.

Dat kleine huisje is nu ingericht als museum, maar niet altijd open. Openbare rondleidingen zijn er meestal op donderdag, maar vraag gerust wat er mogelijk is.

De begane grond van het Schunkelhaus is maar 1,65 meter hoog. Onvoorstelbaar dat het nog tot 1990 bewoond was.

Wanneer het huis open is kan je van binnen bekijken hoe de het huis is opgebouwd. Is het huis niet open, kijk dan wel door de raampjes naar binnen naar de schattige meubels uit vervlogen tijden.

Er zijn nog veel meer mooie huizen op de wandelroute te bewonderen. Even uitrusten doe je bij Café Brumme, waar ze heerlijke taartjes hebben!

De bronnen van de Spree in Ebersbach-Neugersdorf

Op de berg Kottmar ligt ook één van de bronnen van de Spree. Deze rivier loopt via Bautzen, Cottbus en natuurgebied Spreewald naar en door Berlijn voordat hij in de Havel stroomt. 

De Spreebron op de Kottmar bereik je via het dorp Walddorf, met onderweg een aantal mooie Umgebinde huizen. Na een korte wandeling door het bos kom je bij de bron, die ook een monument voor de gevallenen in de eerste wereldoorlog bevat.

Maar er zijn nog meer bronnen van de Spree. Velen zelfs, als je ieder beekje dat in de Spree stroomt meetelt. Maar twee daarvan zijn in het dubbeldorp Ebersbach-Neugersdorf aangemerkt als Spreebron.

De eerste ligt bij het buitenzwembad Volksbad in Neugersdorf, dat gevuld wordt met water uit de net ontsprongen Spree. Combineer een bezoek aan de bron dus met een heerlijke plons in het water.

De laatste Spreebron was eigenlijk de eerste, en wat ons betreft de mooiste. Deze ligt ook in Neugersdorf (hoewel de borden Ebersbach zeggen). Het is niet goed te zien op de kaart en in het echt, maar volgens mij stroomt het water uit de andere bron hier gewoon langs.

Bij deze bron is al in 1575 een paviljoen gebouwd, in opdracht van de toenmalige prins en later koning Friedrich II van Pruisen. Het huidige gietijzeren paviljoen stamt uit 1896. Het bevat de wapens van de 16 steden waar de Spree doorheen stroomt.

In Ebersdorf-Neugersdorf kan je een tweetal Vakwerk wandelingen maken, langs de mooiste plekjes en Umgebinde huizen in beide dorpen.

Niet op die route, maar wel een echte aanrader, is de knusse Biergarten bij Pension Spreequelle. Toplocatie voor een hapje en een drankje.

Het oudste Umgebindehaus in Seifhennersdorf

Het volgende dorp op de route in het schattige Seifhennersdorf. Hier maak je een leuke wandeling langs de Mandau, die door het dorpje stroomt.

En daarbij kom je langs het oudste Umgebindehaus dat in de Oberlausitz te vinden is. Het in 1614 gebouwde huis is na een overstroming door een in allerijl opgerichte vereniging gered van de sloop.

In 6 jaar tijd is het geheel gerenoveerd en het is nu toegankelijk voor het publiek. Het heeft geen vaste openingstijden, informatie en audiogids is te verkrijgen bij Hotel Windmühle Seithennersdorf, net buiten het dorp op Neugersdorfer Straße 7. Foto's van de renovatie zijn te vinden op de website Umgebinde-anno-1614.de .

Een andere leuke bezienswaardigheid in Seifhennersdorf is het museum van de roversbaas Karasek, die rond 1800 in de regio actief was.

In het gebouw zit ook het toeristenbureau, en het museum heeft ook andere tentoonstellingen, over bijvoorbeeld vakwerkbouw, de DDR en het weven van linnen.

Textieldorp Großschönau

Mocht je het nog niet in de gaten hebben, we zitten vlakbij de grens met Tsjechië. En als je van Seifhennersdorf naar Großschönau rijdt kom je er zelfs doorheen. 

De hele regio Oberlausitz staat bekend om haar textiel. Veel grote Umgebinde huizen zijn zogenaamde Faktorenhuizen, waar faktoren (handelaren in textiel) het vlas dat op de boerderijen gekweekt werd lieten weven tot linnen.

In de hele Oberlausitz zijn dergelijke Faktorenhuizen te vinden. Maar het centrum van de textielproductie was en is nog steeds Großschönau. 

In het Duitse Damast- en Badstofmuseum in Großschönau is te zien hoe de Damsttechniek in 1666 uit Nederland naar de Oberlausitz kwam. Er wordt getoond hoe de patronen ontworpen met handmatige weefgetouwen gefabriceerd werden.

De grote Damastkleden werden door vorsten in heel Europa gekocht, en de handelaren werden er enorm rijk mee.

In Großschönau kan je ook een textielroute (Textillehrpfad) volgen langs voormalige wevershuizen, fabrieken en villa's van de handelaren.

Landelijk genieten in Mittelherwigsdorf

Met het op de route aangegeven Mittelherwigsdorf wordt eigenlijk niet het dorp, maar de gemeente bedoeld. Behalve uit dit dorp, bestaat dat ook uit Oberherwigsdorf, Scheibe, Oberseifersdorf, Eckartsberg en Radgendorf.

We bevinden ons hier echt in het landelijke gebied, voor zover dat eerder al niet het geval was. Je rijdt door smalle straatjes, langs beekjes en riviertjes, over heuvels en langs oude Umgebinde huizen, groot en klein.

Dit deel van de route, maar dat geldt eigenlijk ook voor andere delen, is vooral leuk om op de fiets te ontdekken. Zo beleef je de dorpjes op hun best.

De molens van Oderwitz

Het langgerekte dorp Oderwitz staat, behalve om de Umgebinde huizen, bekend om haar molens. Hier stonden ooit 8 watermolens en 8 windmolens, waarvan één in Hollandse stijl. Vandaag zijn daar nog 2 watermolens en 3 windmolens van over.

De windmolens zijn zogenaamde Bockwindmühlen, letterlijk tegenwindmolens. Deze typische houten molens vallen onder het type standerdmolen (ook wel paalmolen). Hierbij wordt vrijwel de gehele molen in de wind gedraaid.

De wandelroute Mühlenpfad brengt je langs al deze molens. De windmolens liggen aan de zijkant van het langgerekte dorp, hier wandel je langs het open landschap met mooie vergezichten.

De route komt ook langs de twee watermolens, waaronder de Berthold Mühle, waar nog altijd graan gemaald wordt. Alleen helaas niet meer op waterkracht, de molen wordt nu door motoren aangedreven. 

De Moravische sterren van Herrnhut

Herrnhut is de laatste etappe van de vakwerkroute in de Oberlausitz. Maar hier kom je niet voor de Umgebinde huizen, hiervan zijn er maar een paar in het dorp.

In plaats daarvan staat Herrnhut bekend om de Moravische sterren. De Moravische kerk vestigde zich hier in 1722, op de vlucht voor vervolging in Moravië (het Oosten van het huidige Tsjechië). 

Van de Moravische cultuur en levenswijze is nog veel terug te vinden in Herrnhut. Maar het bekendste daarvan is de Moravische ster. Deze ster is als wiskundig model 200 jaar geleden ontstaan, maar wordt als symbool van de ster van Bethlehem wereldwijd verkocht.

Om alles over deze sterren te weten te komen kan je een bezoek brengen aan de Manufaktur, de plek waar alle Moravische sterren gemaakt worden. Het is interessant om te zien hoe de medewerkers de sterren in verschillende soorten en maten met de hand in elkaar zetten. 

Nog veel meer te ontdekken in de Oberlausitz

Wij hebben slechts één dag de tijd gehad om de vakwerkroute in de Oberlausitz te volgen. En je raadt het al, hoewel dit het kortste deel van de vakwerkroute is, is één dag natuurlijk veel te kort.

Ons advies is dan ook om hier langer voor uit te trekken, zeker als je gecharmeerd bent van de typische Umgebinde huizen, de cultuur van de Sorben, en het landschap van het Zittauer gebergte.

---

Home

Contact

Nieuw

Onze Nieuwsbrief

Waar wil je heen?

Deelstaten